Trống đồng của tổ tiên ta không giống hẳn các trống đồng tìm được tại
các quốc gia khác ở vùng Đông Nam Á, mà lại khá nhiều về số lượng, dày
đặc về mật độ phân bố, trau chuốt về đường nét và tinh tế về thẩm mỹ
cũng như kỹ thuật chế tác, chứng minh rằng nền văn hóa Đông Sơn của
người Việt cổ đã phát sinh trưởng thành ngay tại bản địa.
Trống đồng Đông Sơn dù thời gian được đúc ra sớm muộn khác nhau, kích thước to nhỏ khác nhau, nhưng đều thống nhất về kiểu dáng gồm 3 khối hình học cơ bản
chồng lên nhau:
– Đế trống hình chóp cụt.
– Thân giữa là khối trụ
– Phần tang ở trên là một phần của khối chóp cầu bị cắt lát để ngửa.
Ba khối hình học kết hợp hài hòa làm cho trống vững chãi, có các phần cân đối, sinh động.
Trống đồng Đông Sơn càng đặc sắc hơn về lối
tạo hình trong trang trí mang tính biểu tượng về vũ trụ,
phong tục tập quán của đời sống con người. Tất cả vũ trụ , trời đất,
sông núi, muôn loài…chỉ có thể xác nhận bằng trí tuệ con người và thống
nhất một chủ đề là cuộc sống của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước thời
đại các vua Hùng. Trong các trống đồng đã được tìm thấy, tiêu biểu là trống đồng
Ngọc Lũ (Nam Hà); trống đồng Hoàng Hạ (Hà Tây); trống đồng Cổ Loa (Đông
Anh); trống đồng đền Hùng (Phú Thọ) và trống đồng Đa Bút (Vĩnh Thịnh,
Quảng Xương TH).
Bố cục mặt trống đều là những vòng tròn đồng tâm, bao lấy một mặt trời hình
ngôi sao nhiều cánh: 8-10-12-14-16 cánh… mặt trời là
dương, các vòng tròn tỏa rộng tượng trưng cho mặt trăng là âm. Đường đi
của các họa tiết được trang trí trên mặt trống theo chiều ngược kim đồng
hồ cũng là quan niệm lấy âm lịch làm trục thời gian trong sự vận hành
chuyển hóa vũ trụ. Các họa tiết trang trí trên trống đồng là sự kết nối
phong phú đa dạng vừa thể hiện triết lý phương Đông vừa thể hiện tư duy
nông nghiệp đầy chất sáng tạo mang tính biểu tượng cao.
Họa tiết mặt trời là mảng lớn đặt chính giữa bề mặt trống được mô
phỏng bằng các nét thẳng, tạo góc nhọn hình tia đều nhau làm người xem
liên tưởng tới tia chiếu của ánh hào quang từ mặt trời. Những vòng tròn đồng tâm lớn dần tượng trưng cho sự khuếch đại của âm thanh, sự giãn truyền của sóng
tưởng chừng không giới hạn.
Trong những hình trang trí trống đồng Đông Sơn, nổi trội lên là những
hình sinh hoạt của con người, hầu hết là những hoạt động tập thể. Đó là
những họa tiết hình người khoác áo lông chim, đội mũ cắm lông chim, là
những chiến binh cầm mộc, cầm rìu hay đang chèo thuyền trong lễ hội.
Hoạt động ít người là hình đang giã gạo với đường nét đơn giản được chắt
lọc từ hiện thực đời sống. Tính chủ đạo cho ta thấy con người hòa với
thiên nhiên lao động sản xuất, đánh bắt cá, săn bắn thú rừng, nhảy múa
và thổi kèn. Con người cầm vũ khí bảo vệ đất đai và tưng bừng nhảy múa
mừng chiến công hay cảm tạ thần linh đều biểu cảm bằng con mắt tròn to
gần kín khuôn mặt nghiêng, thân người nhìn thẳng trùng hợp với phong
cách của nghệ thuật cổ Ai Cập.
Với đặc điểm là cư trú vùng hạ lưu của các con sông lớn, người xưa
coi thuyền là nhà của mình, đi lại bằng thuyền, ở trong thuyền… Hoàng
Nam Tử đã viết: “Người Hồ thạo đi ngựa, người Việt thạo đi thuyền”. Văn
hóa “thuyền” đã là dấu ấn in đậm trên họa tiết trang trí trống đồng. Những chiếc thuyền to đẹp, đường nét
mềm mại hình cánh cung, hai đầu cong vút được cắm lông chim, giữ thuyền
có “lầu” với những hình mái chèo, hình người được sắp xếp đứng ngồi tạo
sự thay đổi về nhịp điệu, phóng khoáng về đường nét.
Trong tư duy, tiềm thức của người Việt cổ còn mang đậm hình ảnh
“con cò bay lả bay la”;
những cánh chim Lạc, chim Hồng là sự hóa thân vào con chim Hạc được
cách điệu cao và phân bố dày đặc trên mặt trống: chim bay, chim đậu,
chim đứng chầu mỏ vào nhau … xen kẽ với hình hươu và thuyền.
Một dạng họa tiết khác góp phần không nhỏ tạo nên giá trị nghệ thuật
của trống đồng là những họa tiết hình học cơ bản: hình rẻ quạt được xen
kẽ giữa các cánh sao như những tia sáng, tạo nên nét đệm chuyển tiếp làm
nền cho họa tiết chính. Họa tiết răng cưa là một cách thể hiện khác của
họa tiết rẻ quạt, đó là sự tỏa ra của vầng hào quang mà chủ là mặt
trời. Các vòng tròn nối nhau có điểm chấm ở giữa có thể hiểu là sóng
nước, là hình trang trí điểm xuyết cho diềm trống. Họa tiết chữ S biểu
thị cho chớp. Đó chính là tính ước lệ cho nghệ thuật trang trí trống
đồng Đông Sơn.
Theo dòng chảy lịch sử, văn hóa Đông Sơn với đỉnh cao là nghệ thuật
trang trí trống đồng đã lùi xa cách thời gian của chúng ta đã trên 2000
năm nhưng hình bóng của một nền văn hóa văn minh dân tộc vẫn còn tiềm ẩn
đến ngày nay trong đời sống của các dân tộc Việt Nam, là chiếc cầu nối
giữa quá khứ và hiện tại. Giữa 54 dân tộc anh em với nhau trên dải đất
Việt để vang vọng mãi hai tiếng “đồng bào”.
Họa tiết hình “con thuyền – ngôi nhà” trên trống đồng Đông Sơn chính
là hình ngôi nhà của người Kinh- Mường- Thái phía bắc, hình “thuyền” trên
trống đồng còn hóa thân vào mái ngôi nhà Rông của đồng bào các dân tộc
Tây Nguyên. Hình chim Hạc trên trống đồng Đông Sơn được tạc bằng gỗ đặt ở
đầu hồi nhà sàn người Thái, trên hoa văn thổ cẩm người Thái Mường phía
bắc…v.v…
Tự hào biết bao nghệ thuật trống đồng Đông Sơn- văn hóa Đông Sơn;
càng tự hào hơn khi trống đồng Đông Sơn còn trong tư cách trống trận
trong lịch sử mà tướng giặc khi nghe tiếng trống của người Việt đã sợ
bạc cả tóc:
Bỗng lòe gươm sắt lòng thêm đắng
Rộn tiếng trống đồng tóc đốm hoa
(Trần Phu)
Xem thêm các sản phẩm
Mặt trống đồng
Đồng hồ mặt trống đồng